Virgilio S. Almario: Pambansang Alagad ng Sining

Ang pambansang makata na si Rio Alma
Kuha ni William M. Rodriguez II


Si Rio bilang makataNasa unang baitang pa lang sa elementarya ay marunong ng magsulat ng ttula si Virgilio Almario o Rio Alma, Pambansang Alagad ng Sining sa Literatura. Madalas daw kasi siyang makapanuod ng dupluhan, balagtasan, huwego de prenda at iba pang pagtatanghalan na may kinalaman sa pagtula. Idagdag pa rito na siya ay tubong San Miguel, Bulacan. Ang Bulacan ay kinikilalang bayan ng mga makata. Hindi na nga mabilang sa dami ang kanyang mga tulang naisulat dahil sa sobrang dami.

Para sa kanya ang pagsusulat ay itinuturing niyang bisyo. Ito ang dahilan kung ba't wala siyang kapaguran sa pagsusulat ng tula sa gulang na 64. Kung bibilangin mahigit limampung taon na siyang tumutula. Tila siya balon na 'di nauubusan ng tubig ang bukal. Kung siya ay balon, siya ay malalim. Subali't hindi siya madamot ipaunawa sa masa ang kanyang mga tula sa masa dahil malapit ang mga ito sa kanyang puso. Malalim kasi siyang managalog pero gumagamit din ng mga simpleng salita para madaling maunawaan.

Kahit beterano na ay wala pa rin siyang tigil sa paghahanap ngg bagong maisusulat. Mas gusto pa nga raw niyang kaussap ang mga kabataan kaysa matatanda. Dahil mas may natutunan daw siya sa mga ito kumpara sa matatanda. Nagpapakita lang ito na hindi mahirap abutin si Rio kahit National Artist pa siya. Ang totoo n'yan ay palabiro rin siya kaya't magaan kausap.

Si Rio Alma ang tipo ng makata na pinaghalo ang modernismo at pagiging tradisyunal sa kanyang mga komposisyon. Modernismo sa kaisipan subali't tradisyunal sa pamamaraan ng pagsusulat dahil mahilig siyang gumamit ng sukat at tugma sa tula. Ang katangian daw ng isang mahusay na makata ay marunong sa lahat ng aspeto sa sining ng pagtula. Marami kasing mga makatang nag-aangking modernista subali't 'di marunong gumawa ngg tulang may sukat at tugma. Dahil mismong si Alejandro G. Abadilla, ama ng malayang taludturan sa Pilipinas ay nagsabing dapat ay mahusay ka ring magsukat at magtugma.. Dahil paano ka maghihimagsik kung 'di mo naman alam ang iyong pinaghihimagsikan ?

Dahil sa pagmamahal sa panulaan ay itinayo ni Rio Alma ang Galian, Arte at Tula (GAT) noong taong 1973 at Linangan sa Imahen, Retorika at Anyo(LIRA) noong taong 1985 para makatulong sa mga nais matutong magsulat ng tula. Dahil sa dedikasyon sa larangan ng sining ay naging taga-pamuno siya ng National Commision on Culture and Arts (NCCA) mula 1997-2001. At pagsapit ng taong 2003 ay narating niya ang pinakamatas na luklukan para sa mga alagad ng sining anupa't ang pagiging National Artist! Kasalukuyan siyang dekano ng Arte at Literatura sa UP, Diliman.

Kritiko at makabayan
Hindi lang basta makata si Rio kundi isa rin siyang iginagalang na kritiko sa panitikan. Marami na rin siyang librong nailathala hinggil sa pagsusuri sa panulaang Pilipino tulad ng Balgatismo Vs. Modernismo, Taludtod at Talinghaga, Sining ng Pagtula atbp. Gumawa na rin siya ng makapal na diksyunaryong Pilipino-Pilipino para pagyamanin ang sariling wika. Nakakiling ang kanyang pagsusuri sa katutubong pagtula palibhasa ay likas na ang pagiging makabayan at ito ay mababasa sa isinusulat niyang mga tula. Ngunit 'di nangangahulugang limitado lang ang kanyang kaalaman sa literatura. Kanya ring pinag-aaralan ang English Literature. Pinupulot niya ang maaaring pulutin para ilapat sa oryentasyong Pinoy at itakwil ang mga 'di naman uubra sa atin.

Noong nasa haiskul pa lamang daw siya ay nagsusulat din siya sa wikang Ingles subali't naisip niyang mas marami raw sa kanyang magaling kaya't nagpasya siyang Pilipino ang gawing midyum sa pagsusulat. Yamang naniniwala siyang ang wikang Ingles ay hindi akma sa lahat ng Pilipino. Limitado lang ito sa mga nasa loob ng akademya o yaong mga edukado. Pero kung gusto mong maabot ang mga Pilipino ay kailangang gamittin mo ang wikang naiitindihan ng bayan. Hidi ka raw maaaring tawaging kinatawan at manunulat ng Pilipinas kung hindi sariling wika ang iyong gamit. Marami diumanong mga libro na nakasulat sa Ingles na bagama't ang pinapaksa ay kultura nating mga Pilipino ay walang bisa sa kabuuan. Hanggang doon lang ito dahil 'di naman nakakapukaw sa pagiging nasyonalismo natin. Ibinigay pa niyang halimbawa ang manunulat ng drama o dula na si Alberto Florentino na nagsusulat sa wikang Ingles. napansin daw nitong walang gaanong pumapansin sa kanyang dula. Subali't nang isalin ito sa wikang Pilipino ay naintindihan na ito ng mga karaniwang tao na kanya namang ikinatuwa.

Dahil sa paninindigang ito ni Rio Alma ay marami siyang nakabangga na mga proffesor na nagtuturo at nagsusulat sa Ingles. Sa kabilang banda naman ay sinabi niyang kailangan din ang wikang Ingles 'yun ay kung ibig mong abutin ang mga dayuhan. Isa pa, magagamit ito sa pagtratrabaho sa abroad at pagko-call center!

Literaturang Pinoy sa kasalukuyanNang tanungin si Rio kung ano na ang kalagayn ng literaturang Pinoy sa panahong itto ay dagli niyang sinagot na wala na itong sigla. Dahil mismong mga Pilipino ay wala ng pakialam sa literatura. Napansin niya ito nang maglibut-libot siya sa Pilipinas para mangalap ng mga katutubong sining para sa kanyang pananaliksik. Ni wala man lang daw kamulatan ang mga taong kanyang napapagtanungan gayung sa sariling bayan nila ito nagmula. Maging ang mga publikasyon diumano sa atin ay kaunti lang ang mga librong Pinoy na inililimbag. Samantalang kapag may bagong librong galing sa Kanluran ay kontodo sila sa pagpro-promote.

Para raw maibalik ang tangkilik ng mamamayan sa ating literatura ay kailangang baguhin ang sistema ng edukasyon, tumulong ang mga publisher pati ang ibang sektor ng lipunan. Siyempre, kailangan nating pahalagahan ang sariling kultura.

Payo sa mga gustong magsulat
Kinakailang diumanong habang nasa murang edad pa lang ay mag-umpisa ng sumulat. Kailangan din ng malawak na engkuwentro sa panitikan o sa madaling salita ay magbabasa. Subali't hindi ito sapat kailangan diumanong pag-aralan ang buhay dahil dito ka kukuha ng iyong isusulat. Huwag lamang puro pampersonal ang isulat. Mas maganda kong iuugnay mo rin ang mga nasa iyong mga paligid para hindi lang ikaw ang nasisiyahan pati na rin ang iba.

Para sa iba pang babasahin.